एक्झिमा वा इसब हा एक त्वचाविकार आहे. एक्झिमा हा ग्रीक शब्द असून त्याचा अर्थ उकळणे असा आहे. या त्वचाविकारामध्ये त्वचेला प्रचंड खाज येते व त्या जागी त्वचा लालसर होते,सुजते,पुरळ वा मोठे फोड येतात ज्यातून लस पाझरते, ती वाळून त्वचेवर कठीण पापुद्रे बनतात, व त्वचा खरबरीत,जाड बनते,तिला भेगा पडतात.
एक्झिमा मध्ये त्वचा इतकी खाजते की खाजवून जखमा झालेली त्वचा हळवी बनते तेव्हा साधा स्पर्श ही वेदनादायी ठरू शकतो.
एक्झिमा कारणे
अ)अंतर्गत कारणे ब) बाह्य कारणे
अ)अंतर्गत कारणे
एक्झिमाचे मूळ कारण अतिसक्रिय रोगप्रतिकार प्रणाली अथवा ऍलर्जी आहे जी अनुवांशिकतेमुळे रूग्णांमध्ये येते.अशा रूग्णांच्या रक्ताच्या नातेवाईकांमध्ये दमा, ऍलर्जीक सर्दी, इसब असे आजार दिसून येतात,या लोकांची त्वचा शुष्क असते.
ब) बाह्य कारणे
एक्झिमा कारणे–
• अतिनील किरणे,
• कोरडी हवा,
• दमट हवामानात वाढणाऱ्या बुरशा,
• धूळ ,
• परागकण,
• धूर,सुवासिक मेणबत्त्या,उदबत्त्यांचा धूर, प्रदुषण
• फर असणारे प्राणी, लोकर,,
• उग्र रासायनिक द्रव्ये व उग्र वास असलेले साबण,डिओडरण्टस,शॅम्पूस,डिटर्जण्टस,फॅब्रिक सॉफ्टनर्स,
• सौंदर्यप्रसाधने,हेयर डाय,रबर,दागिन्यातील धातू
• चामडे,
• पॉलीस्टर,रेयॉन,नायलॉन,लोकर,या धाग्याचे कपडे
• शेंगदाणे,सोया,दूध,गहू,मासे,अंडी
इसब आणि त्वचादाह वाढण्यापासून बचाव करण्यात मदत करू शकणार्‍या काही सामान्य टिप्स
• सौम्य साबण आणि डिटर्जंट्स वापरणे
• सुगंधी द्रव्ये किंवा अत्तरे टाळणे
• शॉवर आणि आंघोळीसाठी कोमट पाणी वापरणे
• आंघोळी नंतर हलक्या हाताने त्वचेचा ओलावा टिपणे.
• इसब असलेल्या त्वचेला इजा अथवा जखम झाल्यामुळे संसर्ग होण्याची शक्यता वाढू शकते.
• सौम्य, तेल-समृद्ध उत्पादनांनी नियमितपणे मॉइश्चरायझिंग करणे
• त्वचेला मऊ ठेवण्यासाठी शॉवर आणि आंघोळीनंतर ३ मिनिटांच्या आत नॉन-कॉस्मेटिक मॉइश्चरायझर्स लावा
• नैसर्गिक तंतुंनी बनविलेले कपडे परिधान करणे आणि घट्ट कपडे टाळणे
इसब असलेल्या लोकांना त्यांची लक्षणे कशामुळे उद्भवतात हे ओळखण्यासाठी त्यांच्या डॉक्टरांसमवेत काम केल्याने फायदा होईल.
• विशिष्ट ट्रिगर किंवा अलर्जेन टाळणे दाह टाळण्यास किंवा कमी करण्यास मदत करू शकते
एक्झिमा प्रकार
१.अटोपिक एक्झिमा
हा लहान मुले व तरूण वयात आढळणारा प्रकार आहे. लहान मुलांमध्ये गालावरच्या फोडांच्या स्वरूपात याची सुरूवात होतो.हा अटोपिक एक्झिमा गाल,डोक्यावरची त्वचा, ,कोपरांचा कोन,काखांचा कोन,गुडघ्यामागील कोन,घोट्यापुढील भाग,मान,चेहरा इत्यादी भागांवर आढळतो.
गुडघ्याच्या मागील बाजूस असलेला अटोपिक एक्झिमा
२.संपर्क एक्जिमा- कॉन्टॅक्ट डर्माटायटिस
हा २ प्रकारचा आहे
1. एलर्जीक-उदाहरणार्थ विष वेल , निकेल , किंवा पेरूचा बाल्सम सारख्या एलर्जीक द्रव्याच्या विलंब प्रतिक्रियामुळे उद्भवणारा
2. ईरिटंट ( क्षोभकारक) – उदाहरणार्थ सोडियम लॉरेल सल्फेट सारख्या डिटर्जंटच्या थेट संपर्कामुळे प्रतिक्रिया उद्भवते.
काही पदार्थ एलर्जीक आणि क्षोभकारक म्हणून काम करतात
(उदाहरणार्थ ओले सिमेंट)
• तीव्र सूर्यप्रकाशात उन्हातील अतिनील किरणांमुळे फोटोटॉक्सीक एक्झिमा होऊ शकतो.
संपर्क एक्जिमाच्या जवळपास तीन चतुर्थांश केसेस क्षोभकारक प्रकारच्या असतात, एखाद्याच्या वातावरणामधुन क्षोभकारक पदार्थ काढून टाकता आले वा त्याच्याशी संपर्क टाळल्यास संपर्क एक्जिमा बरा करता येतो
बहुधा धातुच्या घड्याळाच्या डायलमुळे मनगटावर झालेला संपर्क एक्झिमा
३.सिबोह्रिक एक्झिमा किंवा सिबोह्रिक डर्माटायटीस (अर्भकांमध्ये “क्रॅडल कॅप”)
एक्जिमाचा एक प्रकार जो कोंड्याशी संबंधित आहे. यामुळे डोक्यावरील त्वचा, भुवया,चेहरा, आणि कधीकधी शरीराच्या केसाळ भागावर कोरडे किंवा चिकट लाल चट्टे उठतात व त्वचा सोलवटून चिकट कोंडा बनतो. नवजात मुलांमध्ये हे डोक्यावर जाड, पिवळ्या, पुरळांच्या स्वरूपात दिसते,याला क्रॅडल कॅप म्हणतात,
•डोक्याच्या त्वचेवरील सिबोह्रिक डर्माटायटीस डँड्रफ
४.न्युमुलर अथवा डिस्कॉइड एक्झिमा
य़ामध्ये त्वचेवर नाण्याच्या आकाराचे गोल अथवा अंडाक्रुती लालसर वा काळपट चट्टे पडतात जे ओलसर अथवा कोरडे असतात. त्यांना खूप खाज असते.
•डिस्कोइड एक्झामामुळे वैशिष्ट्यपूर्ण डिस्क-आकाराचे पॅचेस आढळतात.
५.स्टॅसिस एक्झिमा, वेनस एक्झिमा
स्टॅसिस डर्माटायटीस याला शिरासंबंधी इसब आणि शिरासंबंधी स्टॅसिस त्वचारोग देखील म्हणतात.जेव्हा रक्तवाहिन्यांमधे रक्तप्रवाहात समस्या उद्भवते (वेरिकोज व्हेन्स) तेव्हा दबाव उद्भवतो (सहसा खालच्या पायांवर). या दाबांमुळे रक्तवाहिन्यांमधून त्वचेमध्ये द्रव बाहेर पडतो आणि परिणामी स्टॅसिस एक्झिमा होतो.
स्टॅसीस त्वचारोगाची लक्षणे खालील प्रमाणे आहेत-
घोट्याभोवती सूज येणे,लालसरपणा,त्वचेचे पापुद्रे निघून खाज सुटणे,वेदना
आणि अधिक गंभीर प्रकरणांमध्येःउघड्या जखमा,भेगा,व्रण किंवा मोठे अल्सर होऊन त्यांना संसर्ग
अशुद्ध रक्तवाहिन्या फुगून झालेल्या गाठींचा एक्जिमा
६.डायशिड्रोटिक एक्झिमा किंवा पॉम्फोलिक्स एक्झिमा
हा सामान्यत: 40 वर्षांपेक्षा कमी वयाच्या प्रौढांमधे दिसून येतो. यांत सहसा हात आणि पायावर लहान फोड येतात,त्यांना तीव्र खाज सुटते, काही वेळेस फोड मोठे होऊ शकतात.त्यात पाणी भरते व हे फोड जंतुनी संक्रमित होऊन,पू अथवा गळू बनून वेदना,सूज येते. फोड सामान्यतः काही आठवड्यांतच बरे होतात.यानंतर, त्वचा बर्‍याचदा कोरडी होते आणि तिला भेगा पडतात, ज्यामुळे त्वचा वेदनादायक हुळहुळी बनते.
जे लोक काही विशिष्ट रसायनांशी संबंधित काम करतात किंवा दिवसभर पाण्यात काम करतात, ज्यांच्यामध्ये अटोपिक त्वचारोग किंवा अटॉपिक त्वचारोगाचा कौटुंबिक इतिहास आहे त्यांना डिशिड्रोटिक एक्झिमा होण्याचा धोका जास्त असतो. इतर ट्रिगरमध्ये भावनिक ताण आणि बुरशीजन्य त्वचा संक्रमण, हवामानातील बदलांचा समावेश आहे.
डिशिड्रोटिक एक्जिमामुळे लहान फोड होऊ शकतात.
७. अस्टिएटोटिक एक्झिमा
अस्टिएटोटिक एक्झिमा ज्याला झेरोटिक एक्झिमा देखील म्हणतात, साधारणतः 60 वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या लोकांना हा होतो. हा व्यक्तीच्या वयानुसार त्वचा कोरडी होण्यामुळे होऊ शकतो. अस्टिएटोटिक एक्झिमा सामान्यत: पायांवर आढळतो, परंतु तो शरीराच्या इतर भागावर देखील दिसू शकतो.त्वचा कोरडी होऊन त्यावर वेदनादायी खाज येते.
• कोरडे, थंड हवामान,कडकडीत पाण्याने आंघोळ,उग्र साबण आणि इतर डिटर्जंट्स,त्वचेची जास्त प्रमाणात स्वच्छता किंवा स्क्रबिंग,खरखरीत टॉवेलने त्वचा कोरडी करणे यामुळे अस्टिएटोटिक एक्झिमा सुरू होऊ शकतो.
८.न्युरोडर्माटायटिस-लायकन सिंप्लेक्स क्रॉनिकस
न्युरोडर्माटायटीसमध्ये त्वचेच्या एखाद्या भागात खाज सुरू होते, परंतु खाजवल्यामुळे त्या क्षेत्रात आणखी खाज सुटते. तीव्र खाज सुटणे आणि खाजवणे या चक्रामुळे बाधित त्वचेची कातडी जाड होऊ शकते. न्यूरोडर्माटायटिस – याला लायकन सिंप्लेक्स क्रॉनिकस देखील म्हणतात, खाज सुटणे आणि खाजवणे हे चक्र तोडणे आव्हानात्मक आहे.
न्यूरोडर्मायटिसची लक्षणे:
• एकाच मर्यादित क्षेत्रात खाज सुटणारी त्वचा
• त्वचेवर चामडी जाड होणे
• आपल्या उर्वरित त्वचेपेक्षा लाल किंवा गडद असलेला चट्टा
न्यूरोडर्माटायटीसचे मुख्य लक्षण म्हणजे खाज सुटणारी त्वचा, खाज सुटणे, तीव्र असू शकते – बहुतेकदा मान, मनगट, , मांडी किंवा पाऊल यावर एकच पॅच असतो. कधीकधी न्यूरोडर्मायटिस बाह्यजननेंद्रियाच्या त्वचेवर परिणाम करते.
